Global Pandemi CBDC'ye Geçişi Arttırıyor

Günümüzde geleneksel para

Para bin yıllar zarfında tekâmül eden sosyal bir kurumdur ve her para çeşidi farklı şekillerde güvenilir bir mübadele vasıtası, hesap birimi ya da tasarruf aracı olma gibi gerekli fonksiyonlarından bir tanesini ya da birden fazlasını yerine getirmiştir. Bununla birlikte mevcut para şekillerinden hiçbiri aynı anda bütün gerekli işlevleri yerine getirememiştir. Mesela, elektronik para uygun bir mübadele vasıtası olmasına rağmen altın ve elmasın aksine güvenilir bir tasarruf aracı olma işlevini yerine getirmez.

Günümüzde merkez bankaları risk taşımayan ödeme vasıtalarının yanı sıra bu para türlerini de halk, bankalar ve finans kuruluşları için sunmaktadır. Geleneksel olarak halk, merkez bankası parasını kâğıt para şeklinde elinde tutabilirken bankalar ve finans kuruluşları merkez bankası parasını banka rezervlerinde elektronik para şeklinde tutabilir.

Koronavirüs ve dijital paraya doğru geçiş

Koronavirüs (COVID-19) global pandemisi merkez bankalarının CBDC basma planlarını daha da hızlandırmıştır. Kâğıt paranın virüsü bulaştırması konusunda az kanıt olmasıyla birlikte Uluslararası Ödemeler Bankası İnovasyon Merkezi Başkanı Benoit Coeure, son zamanlarda yaptığı bir panel tartışmasında pandeminin hayatımızın her alanında dijitalleşmeye olan etkisinden bahsedip "Ekonomi tarihçileri COVID-19'u CBDC'nin gelişimini en yüksek hızına çıkaran olay olarak hatırlayacaklar." dedi.

Finansal Piyasa Altyapısı (FMI) Genel Müdürü Christina Segal Knowles, ‘COVID krizinden sonra ödemeler – ortaya çıkan sorunlar ve zorluklar’ adlı ilginç konuşmasında dijital ekonominin gelecekteki ödeme ihtiyaçlarına cevap veren yeni fırsatlar doğuran, nakit paraya olan erişimdeki azalmanın sonuçlarına çare sunan ve sınır ötesi ödemeler için bir yapı taşı sunan CBDC'nin özel sektör parasının hakimiyetine karşı güvenli bir alternatif olduğunu vurguladı.

Neden merkez bankası dijital para birimi?

Kriz zamanlarında Devletten Kişiye (G2P) ödemeler kritik öneme sahiptir. Bazıları artan sayıda insana güvenli bir şekilde para dağıtmak için çeşitli geleneksel yollara başvuran dünyanın her yerindeki devletler COVID-19'un ekonomik ve sosyal neticelerine etkin bir biçimde yanıt verebilmek için yollar aramaktadır. Bununla birlikte insanların fiziksel etkileşimlerden caydırılmaya çalışıldığı bir zamanda bu geleneksel yollar büyük kısıtlamalara sahiptir. Bu doğrultuda devletler CBDC'yi, geleneksel sosyal koruma mekanizmalarının dışında bulunan insanlara doğrudan finansal aktarım sağlayabilecek yeni bir araç olarak değerlendirmeye başlamıştır.

Ayrıca, Bitcoin ya da diğer kripto para birimleri gibi kontrolsüz dijital para birimlerinin aksine CBDC, merkez bankası tarafından tam olarak kontrol edilir, yönetilir ve izlenir. Ödeme sistemlerinde finansal riski ve kredi riskini azaltıp finansal istikararı arttırarak banka hesaplarına ve özel sektör parasına risk taşımayan bir alternatif sunan bu para şekli yasal ödeme aracı olarak işlev görür ve milli para ile değişim oranını birebir olarak sürdürür.

Helikopter para, para finansmanı ya da parasal genişleme gibi geleneksel olmayan para politikası araçları yoluyla durgunluk zamanlarında ekonomiyi canlandırma kabiliyeti iktisatçılar tarafından çeşitli çalışmalarda ve literatürde araştırılmış ve incelenmiştir. CBDC ayrıca teknolojik yenilik ve müşteri hizmetleri şeklinde bankalarla olan yeni rekabeti teşvik ederek pazara yeni girenleri güçlendirir ve nihai olarak modernleştirilmiş finansal hizmetleri kolaylaştırır.

CBDC'ye teknolojik yaklaşımlar

CBDC'nin uygulanabileceği çeşitli teknolojik yaklaşımlar vardır. Seçilen yaklaşımın, CBDC'nin merkez bankasının genel hedeflerini gerçekleştirme seviyesinde ve onunla alakalı tasarım kararlarına önemli etkisi vardır. Mesela, blok zinciri tabanlı bir CBDC'nin halk tarafından evrensel olarak erişilebilir olması için ülke çapında dayanıklı ve müsait bir ağa sahip olması gerekir.

CBDC'nin mevcut geleneksel teknoloji yığını kullanılarak uygulanabileceği görüşleri bir nebze doğruluk payı taşır. Mesela, dağıtılmış uygulamalar ve dağıtımlı hesaplama mimarileri zaten yapılan işlemlerde yüksek dayanıklılık ve etkinlik sağlamaktadır. Bununla birlikte, blok zinciri tabanlı bir yaklaşımın merkezsiz, mutabakata dayalı bir çözüm sunması nedeniyle daha güvenli olduğu düşünülmektedir. Dağıtılmış ya da bulut tabanlı çözümlerin aksine merkezsizleşme ağda gerçekleştirilen her talimatın katılımcı düğümler arasında mutabakat gerektirmesini garanti eder ve böylece tek doğruluk kaynağı olan değişmez ve geri alınamaz bir defter oluşturur.

Ayrıca, blok zinciri tabanlı CBDC, dijital ekonomiye geçişi hızlandırmak için "programlanabilir para"nın sunulmasına izin verir. Programlanabilir para, blok zinciri ağında çalışan ve sözleşme hükümlerini ve şartlarını kendiliğinden uygulayan bir akıllı sözleşme tarafından uygulanır. Bu, blok zinciri bir altyapı ve inovasyon platformu olarak kullanan tahviller, menkul kıymetler ve hisse senetleri gibi yenilikçi ürünler ve hizmetlerin ortaya çıkmasına izin verir.