CDBC'ler ve Uygulamalı Araştırma

Dünya çapında 60'tan fazla ülke, resmi adıyla Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) veya GovCoin olarak bilinen kendi ulusal dijital para birimlerini sunmayı planlıyor ve hâlihazırda bu ülkelerin merkez bankalarının neredeyse % 90'ı CBDC'nin potansiyelini incelemek için araştırma projelerine başlamış durumdadır.

CBDC, fiziki kağıt ve madeni para için müstakbel bir ikame ya da alternatiftir. Bu dijital para birimi, bir yasal ödeme aracı, tedavül vasıtası ve değer saklama aracı olarak paranın sahip olması gereken özellikleri sunabilmesi durumunda merkez bankası tarafından basılacaktır.

CBDC'ler ilk olarak, merkez bankaları tarafından basılmayan ve günümüzde de dünya çapında ekonomiye menfi etkileri olan Bitcoin, Dogecoin ve Etherium gibi istikrarsız kripto paraların yükselişe geçmesine bir cevap olarak ortaya çıkmıştır. Bu kripto paraların ortaya çıkışı, aslında merkez bankaları gözetiminde yüksek seviyede güvenli dijital para basımının finansal katılımı arttıracak ve tedavüldeki para (M0) üzerinde kontrol sağlayacak şekilde merkez bankası dijital para biriminin potansiyelini ortaya çıkarma konusunda son derece faydalı olmuştur.

Günümüzde CDBC'nin kâğıt paranın icadından beri en büyük inovasyon olduğu düşünülmektedir. Fakat bu yeni teknoloji, beraberinde faiz oranları, finansal istikrar ve güvenlik, banka fonu ve likidite üzerindeki etkisi gibi yeni bilinmezlikleri ve dikkatli değerlendirme gerektiren daha fazla iktisadi, kanuni ve düzenleyici ve uyum şartlarını beraberinde getirmektedir.

Uygulamalı Araştırma

Her yıkıcı yenilikte olduğu gibi yeni ortaya çıkan bir olguyla karşılaşıldığında tavsiye edilen yaklaşım uygulamalı bir araştırmadır. Uzmanlar hâlâ başarılı bir şekilde bir CDBC oluşturmak için gerekli spesifik adımları belirlemeye çalışırken dünya çapında merkez bankaları bu sürece artık dahil olmaktadır.

CDBC'nin uygulamalı bir şekilde araştırılması düzenleyicilere aşağıdaki üç hayati hususu inceleme fırsatı sunmaktadır:

Kullanım Senaryoları

Uygulamalı bir araştırma, merkez bankalarına nakitin kullanım şeklinin ve e-paranın benimsenme seviyelerinin yanı sıra kullanılan teknolojilerinin ve bunların bir CBDC sunmaya nasıl katkı sağlayacağını incelenmesiyle ülkedeki mevcut para durumunu değerlendirme fırsatı sağlar.

Bu ayrıca, her ticari kullanım senaryosundaki "mevcut" durumların tetkik edilmesi ve CBDC kullanım senaryolarındaki "muhtemel" durumların oluşturulması ve tahmin edilmesi imkanı sağlar. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Belirteç tabanlı uygulama yaklaşımlarına kıyasla hesap tabanlı uygulama yaklaşımları
• Basma, rehin ve itfa
• Bankalar arası mutabakat
• Paraya çevirme/para karşılığını ödeme
• Gün içi likidite yönetimi ve süpürme (sweep) hesapları
• Cüzdandan cüzdana transferler

Kademeli Uygulama Yaklaşımı

CBDC kullanım senaryolarının hepsi aynı anda uygulanamaz. Bankalar arası mutabakat ve gün içi likidite gibi en az riskli hususlardan başlanarak kademeli bir şekilde halka sunulmalıdır.

Sorunların ortaya çıktıklarında hızlı et etkili bir şekilde değerlendirilmesi ve çözülmesi için CBDC'nin kademeli olarak genişletilmesi ve yayılması hayati öneme sahiptir zira bu şekilde sunulan çözümler mevcut vakaya odaklanabilir.

Bir kullanım senaryosu ticari senaryo alanındaki sınırlı kısmi bir gruba uygulandıktan sonra aynı alanın diğer segmentlerine ayn kullanım senaryosu için genişletilebilir. Ticari bir kullanım senaryosu sadece tam olarak uygulandığında ya da o alandaki nüfusun en az %80'ine yayıldığında platform başka bir kullanım senaryosunu içine alacak şekilde genişletilebilir ve bu şekilde devam eder.

Nakit paranın ve CBDC'nin bir arada bulunması

Kademeli bir uygulama yaklaşımıyla birlikte halkın CBDC'yi kabullenişiyle onun ülkedeki hakim para şekli haline gelmesine kadar nakit paranın ve CBDC'nin kayda değer bir süre boyunca bir arada var olmaya devam edeceği bekleniyor.

Bu durum merkez bankalarının her yıl ulusal bir CBDC'yi yönetme ve bütçe oluşturma şeklini etkiler. Nakit yönetimi bütçeleri bir yandan azalırken CBDC alan genişleme bütçelerinin her ticari senaryoya ya da yen eklenenlere göre artması gerekebilir. Bunların amamı uygulamalı bir araştırmayla daha açık hale gelir.

Merkez Bankaları Uygulamalı Araştırmadan Neler Bekleyebilir?

Uygulamalı bir araştırmanın, düzenleyici bir çerçeve, CBDC çözüm planı, prosedür rehberi ve bir tespit ve değerlendirme raporu olmak üzere dört mühim neticesi olur.

Düzenleyici Çerçeve

Bir kuruluş bir iş sürecini geliştirirken ya da otomatikleştirirken veya CBDC gibi tamamen yeni bir araç sunarken kanun, karar ve tasarruflara dayanan sağlam kanuni bir çerçeveye dayanan düzgün bir düzenleyici çerçeve hayati öneme sahiptir.

Bu araştırmanın ana hedeflerinden birisi, kağıt ve madeni paranın yerini alabilecek yeni bir para aracı olarak CBDC'nin düzgün bir şekilde sunulmasına yardım edecek hukuki ve düzenleyici çerçevenin oluşturulabilmesidir.

Bu projenin kapsamından ortaya çıkacak temel bir beklenti gelecekte CBDC'nin bir ülkeye başarlı şekilde sunulmasına yardım edecek hukuki ve düzenleyici çerçevelerin düzgün taslaklarının oluşturulmasıdır.

CBDC Çözüm Planı

Hedef CBDC teknolojilerinin potansiyelinin incelenmesi ve araştırılması olduğu için resmi olarak ülke içinde kabul edilen bir CBDC çözümünün yüksek seviyeli bir plan mimarisinin oluşturulması uygulamalı araştırmanın en önde gelen neticelerinden biridir.

Bu plan daha sonraki safhalarda asıl CBDC çözümünün oluşturulmasında ve çabaların CBDC'nin sunabileceği genişletilebilir hizmet yelpazesine doğru yönlendirilmesinde kullanılabilir.

Prosedür Rehberi

Düzenleyici çerçevede olduğu gibi, bankalar, ödeme hizmeti sağlayıcıları ve ticari kuruluşları içeren katılımcı unsurların davranışlarını süreçlerini ve prosedürlerini yöneten ve kontrol eden bir prosedür rehberi, bu uygulamalı araştırmanın bir neticesi olarak yazılmalı ve üretilmelidir.

Tespit ve Değerlendirme Raporu

Düzenleyici çerçeve, CBDC çözümü planı ve prosedür rehberinin yanı sıra herhangi bir uygulamalı araştırmanın ana neticesi tespit ve değerlendirme raporudur. Bu, paydaşların ülkede resmi bir CBDC basılması yönünde bilgiye dayalı bir karar verebilmeleri için bir araç sağlar.

Uygulamalı Araştırmanın Başarılı Olması İçin Neler Gerekir?

Başarılı bir uygulamalı araştırma için çeşitli kabiliyetler ve uzmanlık gerekir. Merkez bankasının en azından CBDC, blok zinciri ve Dağıtılmış Hesap Defteri Teknolojisi (DLT) uzmanları, ekonomi ve düzenleme müşavirleri ve uyum ve mevzuat alanlarında danışmanlardan oluşan bir grup meydana getirmesi gerekir.

Bunun yanında çözüm mimarisi ve uygulama alanında muazzam uzmanlığa ve pratik tecrübeye, finans sahasında derin bilgiye sahip personel, uzman araştırmacılar ve analistlerler de lazımdır. Altyapıyı oluşturan teknoloji, ister tam teşekküllü isterse de kalıp oluşturma aşamasında olsun araştırma projesinin tamamında ana esas olarak belirlenmelidir.