Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) kullanmaya başlayan merkez bankalarının aklında çok sayıda soru bulunmakta, bu nedenle de toplantılarımız sırasında en sık sorulan soruları ve uzmanlarımız tarafından verilen yanıtları aydınlatıcı bir CBDC sık sorulan sorular serisinde bir araya getirdik.
1. CBDC paydaşları kimlerdir?
Ödeme zincirine dahil olan herkes bir CBDC paydaşıdır, buna her şeyden önce CBDC'yi düzenleyen merkez bankası da dahildir. Merkez bankası, CBDC'yi basma, ticari bankalara rehin verme ve ticari bankalardan geri alma yetkisine sahiptir. CBDC'nin sağlayıcısı olarak merkez bankası aynı zamanda bir ülkedeki CBDC operasyonlarının kurallarını ve tasarım kararlarını yapılandırır ve tanımlar.
Ticari bankalar, özellikle iki katmanlı modelde cüzdanların, distribütörlerin ve müşterini tanı temsilcilerinin koruyucusu olarak bir CBDC uygulamasının başarısı için hayati bir rol oynamaktadır. Merkez bankalarından son kullanıcılara dağıtım, uygun ve güçlü bir bankacılık ekosistemi mevcut olduğunda verimli ve güvenli bir şekilde yapılabilir. Sadece bu da değil, ticari bankalar merkez bankası düzenlemelerine bağlı olarak ağda düğümler ve işlem doğrulayıcıları olarak hareket edebilir ve aynı zamanda defterin bir kopyasını da tutabilir.
Devlet de yürütme ve yasama kuralları ve düzenlemelerinin yanı sıra teknoloji ve altyapı sağlayıcılarından sorumlu bir paydaş olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, kullanım senaryolarına ve sunulan özelliklere bağlı olarak CBDC'nin başarısında veya başarısızlığında hayati bir rol oynayan çözümün son kullanıcılarını da unutmamak gerekir.
2. CBDC'nin kripto para birimleriyle ortak noktası nedir?
CBDC'lerin çoğunun diğer dijital para birimleriyle ortak noktası, temelindeki teknolojidir. Her ikisi de blok zinciri ağları üzerine kuruludur ve işlem bilgilerini yönetmek için Dağıtılmış Defter Teknolojisi (DLT) kullanır. DLT, başarısını ve faydalarını birçok farklı alanda, özellikle de merkezi olmayan kripto para birimlerinin yükselişiyle birlikte finans alanında kanıtlamıştır.
Kripto paralar iki ana kategoriye ayrılır: geleneksel ve sabit kripto paralar. Geleneksel kripto para birimleri işlemlerde kullanılmak üzere tasarlanmıştır, ancak büyük itibari para birimleri karşısında yüksek fiyat dalgalanmaları ile tanınırlar, bu da bir hesap birimi ve değişim aracı olarak kullanımlarını sınırlar. Bununla birlikte, değer deposu olarak yatırım ve spekülasyon için yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Buna başlıca örnekler ise Bitcoin ve Ethereum'dur.
Öte yandan sabit kripto paralar genellikle özel şirketler tarafından çıkarılır ve kripto para ekosistemlerinde değişim aracı olarak kullanılmaları amaçlanır, ancak özellikle merkez bankası güvenilirliğinin düşük olduğu bazı ülkelerin bankacılık ekosistemleri için tehlike oluşturmaktadırlar. Son kullanıcılar, çoğunlukla yüksek enflasyon seviyesine sahip veya bankacılık ekosistemine güvenmeyen ülkelerde, sabit kripto paraları değişim aracı olarak kullanmaya başlamaktadır. Tether USD (USDT) bunun başlıca örneklerinden biridir.
CBDC ise farklıdır. Özel bir kuruluş tarafından değil, merkez bankası tarafından çıkarılır ve desteklenir, bu nedenle de daha güvenilirdir. Buna ek olarak, merkez bankaları CBDC'nin diğer merkez bankası parası türlerine (örneğin nakit) bire bir döviz kuru temelinde dönüştürülebilirliğini garanti eder.
3. Bir CBDC'nin uygulanmasının maliyet fayda analizi nedir?
Bir ülkeden diğerine büyük ölçüde farklılık gösterdiğinden, bunun birçok boyutu vardır. Örneğin, dijitalleşmenin yüksek olduğu ülkelerde bile CBDC, dijital ödeme sistemlerine göre tamamlayıcı ve daha kapsayıcı bir kanal olarak karşımıza çıkmaktadır.
Analiz bunun çok daha ötesine geçmektedir. Mesela, ECCB örneğinde, nakit para üretmek ve dağıtmak çok maliyetlidir, dolayısıyla maliyet fayda analizlerinde buna odaklanırlar.
Bir CBDC'nin uygulanmasının ardındaki hedefi ve çözmeye çalıştığı zorlukları belirlemeden önce tam maliyet / faydayı belirlemek zordur, ancak faydalar, merkez bankasının dijital para birimini çıkarma hedefine ve temel performans göstergelerine bağlı olarak değişir.
4. Bir CBDC uygulamak için düzenleyici seviyede ne yapılması gerekmektedir?
Mevcut sağlam düzenleyici/denetleyici çerçevelerin yanı sıra canlı dijital ekosistemlere sahip ülkeler, diğerlerine göre daha az eyleme ihtiyaç duyabilir. Diğer ülkelere gelince, ülkenin hazır olup olmadığını, düzenlemeleri, entegrasyonları ve mevcut ödeme sistemleri, teknoloji, finans ve ekonomi ile çalışabilirliği ve daha fazlasını incelemek için bu tür çerçeveleri sıfırdan oluşturmaları ve görevlendirmeleri gerekecektir.
5. Vergi tahsilatı üzerinde doğrudan bir etkisi olur mu?
Satış noktası vergi tahsilatı veya kullanıcı işlem bilgilerinin bir vergi raporlama sistemine bağlanması mümkün olabilir. Ancak, bunların dikkatle değerlendirilmesi gereken önemli kullanıcı gizliliği etkileri vardır. Ayrıca, akıllı sözleşmeler satış noktası vergi tahsilatının bir parçasıysa, yönetilmesi gereken ek sistem karmaşıklıkları ve riskler bulunmaktadır.
6. Uygulamayı başlatan ülkelerde nakit ve CBDC arasındaki ikame açısından neler yaşandı?
Uluslararası Para Fonu, CBDC pilot uygulamalarını başlatan bazı merkez bankaları ile temaslarda bulunarak konuyu araştırmaktadır. Bahamalar veya ECCB'de şu anda ihraç edilen CBDC'lerin gerçek miktarı henüz çok azdır, bu nedenle ikame olup olmayacağı ve hangi seviyede olacağı henüz belli değildir.
