CBDC Birlikte Çalışabilirliğinin Anahtarı, ISO 20022 Veri Modelinde Saklıdır

Küresel GSYH'nin neredeyse tamamını temsil eden 100'den fazla ülke[1] günlük kullanım için uygun veya perakende merkez bankası dijital para birimini (CBDC) değerlendirme veya tasarlama aşamasındadır. Toptan satış alanında, DLT tabanlı sınır ötesi PvP[2] ve DvP uygulamaları[3] için kavram kanıtları ve prototipler ortaya çıkmış ve gerçek para[4] ve gerçek düzenleyicileri içeren gösterimlere dönüşmüştür.[5] Bununla birlikte, bu testlerin altında yatan veri modeli[6] ve ilgili mesajlaşma hakkında çok az bilgi mevcuttur.

Şimdiye kadar açık bir veri modelinin olmaması anlaşılabilir bir durumdur. Geçici bir veri yapısı, bilginin kısıtlı olduğu sanal alan testleri için kabul edilebilir ve sınırlı sayıdaki ilgili aktör beklentilerinin farkındadır. Ancak gerçek dünyada bu silsile daha uzun olacak, yol boyunca daha fazla durak ve daha az içgörü olacaktır. Bu durum, CBDC sistemlerinin - hem perakende hem de toptan - mevcut ödeme rayları (payment rail) ve sınır ötesi düzenlemelerle birlikte çalışmasının beklendiği durumlarda katbekat geçerlidir.

Birlikte Çalışabilirlik Şartı

Birlikte çalışabilirlik, perakende CBDC'ler için "temel bir özellik" olarak tanımlanmıştır.[7] Genel olarak birlikte çalışabilirlik, "...bir sistemin diğer sistemlerle birlikte kullanılmasını sağlayan teknik, semantik ve iş uyumluluğu"olarak tanımlanabilir.[8] Daha somut bir ifadeyle, "birlikte çalışabilirlik, farklı CBDC sistemlerinden PSP'lerin birden fazla sisteme katılmadan sistemler arasında ödeme yapmasına olanak tanır."[9]

Bu tanımları, katmanlarına ayrırarak açıklamak gerekiyor. Birlikte çalışabilirlik, belirli bir ödeme rayı boyunca uçtan uca yolculuğunda birden fazla durakta "yatay olarak"[10] gerçekleşebilir. Buna bir örnek, kullanıcılar arasında PSP'lerin aracılık ettiği kapalı döngü bir CBDC ödemesi olabilir. Alternatif olarak, "dikey" veya "sistemler arası" da olabilir; yani bir ödeme, yolculuğuna mesela bir CBDC olarak başlar veya yolculuğunu öyle bitirir, ancak yolculuğun ortasında ray değiştirerek ticari bankaya veya e-paraya dönüşür ve veriler son varış noktasına bozulmadan ulaşır.

Şekil 1. CBDC olarak başlatılan ve bir Anında Ödeme Sistemi (IPS) aracılığıyla bir mevduat hesabına iletilen bir ödemeyi gösteren basitleştirilmiş bir birlikte çalışabilirlik şeması. Birlikte çalışabilirlik yatay veya dikey nitelikte olabilir. Yatay birlikte çalışabilirlik, ödeme ve havale bilgilerinin belirli bir ödeme rayı boyunca göndericiden alıcıya başarılı bir şekilde yayılmasıyla sonuçlanır Dikey birlikte çalışabilirlik, ödeme ve havale bilgileri, raydan raya "geçtiğinde" ve ilgili verilerin tamamı bozulmadan son hedefe ulaştığında gerçekleşir.

Sistemler Arası Birlikte Çalışabilirlik

Sistemler arası birlikte çalışabilirlik temel CBDC kullanma örnekleriyle gösterilebilir, mesela bir kullanıcının CBDC cüzdanına bir banka hesabından veya nakit para yüklemesi ve bir tüketicinin bir POS kart okuyucu kullanarak CBDC cüzdanından bir satıcıya ödeme yapması gibi. Çevrimiçi ödemeler ve fatura ödemeleri de öne çıkan tüketiciden işletmeye (C2B) örneklerdir; ters akışta, bir işveren bir banka hesabından CBDC cüzdanına maaş öder veya hükümet benzer şekilde hedeflenen acil yardım fonlarını dağıtır.

Bununla birlikte, en öne çıkan kullanım durumu, tasarım odaklı düşünmenin büyük kısmının gerçekleştiği sınır ötesi kullanım durumudur. Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) birlikte çalışabilirliğin üç geniş düzenleme ile desteklenebileceğini ifade etmektedir:[11]

• “Uyumluluk”: ortak standartlar, teknik altyapıların, düzenlemelerin, arayüzlerin ve benzerlerinin uyumu;
• “Birbiriyle bağlantılı olma”: riski azaltmak ve döviz işlemlerini kolaylaştırmak için paylaşılan teknik arayüzler veya ortak takas mekanizmaları, koridorlar ve atomik çapraz platform işlemleri;[12]
• “Entegrasyon”: ortak bir yönetişim ve teknik sistem kullanan ortak bir platform[13].

Şekil 2: Sınır ötesi birlikte çalışabilirlik BIS modelleri.
Kaynak: "Sınır ötesi ödemeler için CBDC'lere erişim ve birlikte çalışabilirlik seçenekleri" G20 Raporu.38

Uyumluluk, birlikte çalışabilirlik için temel bir gerekliliktir ve yurt içi bağlamda da geçerliliğini korur. Uyumluluğun temelinde veri modeli ve sonrasında da mesaj uyumu yer alır. Buna göre, FSB ve CPMI [14] tarafından geliştirilen sınır ötesi ödemelerin geliştirilmesine yönelik G20 onaylı yol haritası[15], beş odak alanından biri olarak "veri ve piyasa uygulamaları "nı içermekte olup temel yapı taşı "uyumlaştırılmış bir ISO 20022 sürümünün benimsenmesi" ve "API protokollerinin uyumlaştırılması"na odaklanmaktadır. Diğer yol haritası odak alanları, "veri çerçeveleri arasındaki etkileşim" ve "ödeme sistemlerinin birbirine bağlanması"nı, düzenleme ve mevcut altyapıların uyumunu destekleyen kritik yapı taşları olarak tanımlamaktadır.

ISO 20022 Veri Modeli

Dünyanın yüksek değerli ödeme altyapıları nihayet ISO 20022 standart sistemi kullanılarak geliştirilen mesajlara geçiş yapıyor.[16] Standart kapsamında oluşturulan endüstri destekli "temel" mesajlar[17] ödeme zincirinin tamamı için geliştirilmiştir (bkz. Şekil 1). Yol boyunca, mesajlar sorguları, istisna işlemlerini ve düzenleyici ve uyumluluk yetkilileri için ilgili bilgilerin seçilmesini destekler.

Şekil 3: Ödeme zincirindeki temel ISO 20022 mesajları.
Kaynak: "Ödemeler ve Nakit Yönetimi için ISO 20022: Bir İşletme Perspektifi" eğitim materyali.

Bu temel mesaj tanımları, farklı kullanım durumlarında kapsamlı bir işlem yelpazesini desteklemek için veri modeli sağlar. Yıllık revizyon döngüsü ve sıkı sürüm bağlılığı, mesajların, bir CBDC ile işlem yapmanın beraberinde getirdiği yeni zorluklar da dahil olmak üzere mevcut veri modelinin kapsamına girmeyen ihtiyaçları karşılayacak şekilde gelişebileceği anlamına gelir.[18]

Temel mesaj tanımları sadece bir başlangıç noktasıdır: sınır ötesi ödemeler,[19] yüksek değerli mutabakat[20] veya gerçek zamanlı ödemeler gibi özel kullanım durumlarına hizmet etmek için mesajlar ayarlanabilir ve özetlenebilir.[21] Bu piyasa uygulaması kullanım kılavuzları, SWIFT sistemi[22] veya EU Target2[23] veya US FedWire[24] sistemleri gibi yerel yüksek değerli ödeme sistemleri gibi ödeme altyapılarında uygulanmak üzere uyarlanabilir.

Uluslararası Standardizasyon ve CBDC Veri Modeli

Küresel bir veri modelini dahil etmeden CBDC politikası ve tasarım kararlarında çok ileri gitmenin tehlikesi, CBDC mesajlaşmasının sistemler arası doğrudan işlem (STP) ile uyumsuz bir şekilde gelişmesidir. Modellerin ve uygulamaların birbirine yaklaştığı bir dünyada, aksaklıklar, ekstra adımlar ve gecikmeler giderek daha dayanılmaz hale geldiğinden, bu durum son kullanıcılar tarafından uygulama ve benimseme için ölümcül bir darbe olabilir.

Ancak ISO 20022 gibi mevcut uluslararası standardizasyon süreçleri bir CBDC'nin benzersiz gereksinimlerini karşılayabilir mi? Aşağıda da görüleceği üzere, bu sorunun ele alınmasına yönelik çalışmalar başlamıştır.

Japonya Merkez Bankası

Özellikle Japonya Merkez Bankası (BoJ), geniş ISO standardizasyon sürecinin CBDC tasarımına uygulanabilirliğini araştırmıştır.[25] Raporları, iş modeli, mantıksal bileşenler (mesaj modeli) veya fiziksel sözdizimi düzeyinde geliştirilebilen finansal işlem mesajlaşmasının[26] doğasının, CBDC iş süreçlerini dahil etme zorluğuna karşı sağlam olduğunu ifade etmektedir. Bu, mevcut mantığı ve değişiklik yönetimi/sürüm kontrolünün yanı sıra verileri API'lere[27] ve değişen defter mimarilerine[28] uygun formatlarda temsil etme yeteneği aracılığıyla sağlanabilir. Raporda ayrıca, ISO 20022 meta verileriyle uyumlu varlıklar ve işlem bilgileri için yaygın olarak kabul edilen ISO tanımlayıcıları[29] ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Bu, gerçek kişiler, tüzel kişiler ve finans kuruluşları için yapılandırılmış ve sınırlı kod unsurlarının kullanımını araştıran CPMI uyumlaştırma çalışmasıyla uyumludur[30].

ISO/TC68 - Finansal Hizmetler

ISO finansal hizmetler teknik komitesi de bir perakende CBDC için ISO 20022 mesajlaşmasının rolü üzerinde durmuş ve "ödemeler ve kart işlemleri için ISO 20022 standart finansal mesajlar paketinin çok kapsamlı olduğunu"[31] ve "CBDC'ler için herhangi bir özel ihtiyacı desteklemek üzere ISO 20022 geliştirme ve yönetişim süreçleri kullanılarak gerekirse ek mesajlar oluşturulabileceğini" tekrar vurgulamıştır. Nitekim bu komite, ISO finansal mesajlaşma standartlarının dijital para birimlerindeki rolünü araştırmak üzere uzmanlardan oluşan bir danışma grubu oluşturmuştur[32].

CBDC'ler için önemli bir sistemler arası kullanım durumunun, ISO 8583 tabanlı mesajlar kullanan kart tabanlı ödemelerle birlikte çalışabilirliği olduğu unutulmamalıdır. Bu bağlamda komite, "...CBDC'lerin ve ticari banka parasının her ikisinin de kart mesajlarında kullanılması durumunda, ISO 8583 standardının ISO 4217 standardı [para birimleri] ile ilgili olarak daha fazla gözden geçirilmesinin gerekli olacağını"[33] önermektedir. Bu potansiyel birlikte çalışabilirliğe bir örnek olarak Visa, kart altyapısı aracılığıyla başlatılan blok zinciri tabanlı bir CBDC ile etkileşime giren bir "CBDC Ödeme Modülü" önermiştir.

G20 Yol Haritası

G20 yol haritası[35] ayrıca CBDC tasarımı ve ISO 20022 tabanlı mesajlaşmanın daha iyi sınır ötesi ödemeler için bir araya gelmesi için de bir ortam sağlamaktadır. CBDC yapı taşı[36] üzerindeki ilerlemeye ilişkin yakın tarihli bir gelişme[37] "mesaj formatları, veri unsurları, kriptografik algoritmalar ve numaralandırma ve kodlama sistemleri gibi alanlarda yetersiz teknik standardizasyonun, birlikte çalışabilirliği sağlamaya çalışırken sürtüşmelere ve verimsizliklere neden olacağını" kabul etmektedir[38] Ancak, bu mesajları uyumlaştırma süreci hakkında çok fazla kesinlik bulunmamaktadır.

Buna karşılık, G20 yol haritasının 14. bloğu mesaj uyumlaştırmasına odaklanmaktadır, ancak özellikle CBDC ile ilgili değildir. Yakın zamanda yapılan bir gelişmede şu ifade edilmiştir: "Finans sektörünün ve son kullanıcıların sınır ötesi ödemelerde karşılaştığı verimsizliklerin çoğu, uçtan uca ödeme zinciri boyunca uyumlaştırılmamış mesaj akışları ve uyumsuz veri modelleri nedeniyle ortaya çıkan birlikte çalışabilirlik sorunlarından kaynaklanmaktadır."[39] Yol haritası ilerleme raporu, "ortak görev gücünün 2022 sonunda daha geniş sektör istişaresi için uyumlaştırma kılavuzlarını yayınlayacağını" taahhüt etmektedir. Kılavuz ilkelerin nihai versiyonu 2023 yılında yayınlandıktan sonra, bunların benimsenmesi potansiyel olarak birkaç yıla yayılacak bütün bir toplum çabasını gerektirecektir."[40]

Açığı Kapatmak

Yeni para biriminin hem yurt içinde hem de yurt dışında sistemler arası birlikte çalışabilirliği sağlaması için bu "bütün bir toplum" çabasının merkez bankalarını ve CBDC alanındaki diğer önde gelen fikir geliştiricileri içermesi gerekir.

Bu çaba, uluslararası standardizasyon sürecinde çeşitli düzeylerde kendini gösterebilir. Uluslararası sahada, yol haritası çerçevesindeki mesaj uyumlaştırma çalışması bariz bir ilk adımdır. SWIFT'in "dijital [CBDC] adaları birbirine bağlama"[41] çabaları gibi diğer girişimler de önemlidir ve bağlayıcı ağ geçitleri için ISO 20022 tabanlı mesajlaşmayı kullanır, ancak katılımcılar tarafından kullanılan temel CBDC veri modelini belirtmez.

Ancak en önemlisi, CBDC tasarımcılarının ISO 20022 gibi uluslararası standardizasyon süreçleri ve bunun sınır ötesi uyumlaştırması[42], diğer piyasa uygulama ve uygulama çabalarına[43] daha yakın katılımı ve hatta belki de bir CBDC ISO 20022 piyasa uygulama grubunun kurulması, birlikte çalışabilirliği sağlayan veri modellerine ulaşmak için kritik öneme sahip olacaktır.

CBDC sistemlerinin ISO 20022 mesajlarını kullanması gerekmese de - aslında API erişimi için başka standartlar ve yük gösterimleri (örneğin JSON) gerekebilir - sistemler arası birlikte çalışabilirliği geliştirmek ve kullanıcı beklentilerini karşılamak için en azından temel veri modeline bağlı kalmaları gerekir.

Sonuç

Bir CBDC ile ilişkili politika hedeflerine ulaşılması için son kullanıcıların benimsenmesini gerektirir. Kullanıcı değer önerisi, büyük ölçüde temel ödeme kullanım durumlarının sorunsuz bir şekilde karşılanmasına dayanmaktadır. İlgili CBDC işlemleri, ödeme rayları boyunca - ve en önemlisi arasında - birlikte çalışabilirliği gerektirmektedir. Veri modellerinin uluslararası standartlaştırma çabaları yoluyla uyumlaştırılması, etkin birlikte çalışabilirlik için gerekli bir temeldir.

---

Referanslar